POST HOC ERGO PROPTER HOC
Nee, ik heb
geen gymnasium gevolgd en het Latijn ben ik niet machtig. Maar ik heb wel een zekere
filosofische nieuwsgierigheid ontwikkeld, die is voortgekomen uit mijn
belangstelling voor psychologie. En dat hangt dan weer samen met mijn
onderwijsverleden. Na mijn pensionering ben ik wat gaan beunhazen op beide
terreinen. Het is een beetje mijn hobby geworden. Ergens, tijdens wat zoekwerk
moet ik op deze Latijnse spreuk zijn gestoten. Het is volgens mij een aforisme
met een aantal dubbele lagen, die anno nu zeer actueel zijn.
De vertaling
luidt “hierna, dus hier door” [1]. Het komt erop neer dat er
een neiging bestaat om tussen twee simultane gebeurtenissen een causaal verband
te veronderstellen. Het is een klassieke drogreden die ik wat probeer uit te
werken.
Mijn illustere leraar Nederlands meneer Kip op de Da Costa Kweekschool vertelde ooit, en het is al lang geleden, het verhaal van een jongen van achttien, die, terwijl hij naar huis fietste, aan de overkant van de weg een bloedmooi meisje zag staan dat verleidelijk naar hem glimlachte. Hij draaide zijn hoofd om, om nog langer van deze aanblik te genieten, maar reed toen over een oneffenheid, waardoor hij bijna de macht over het fietsstuur verloor. Haar aanblik liet hem niet los en een paar dagen later fietste hij dezelfde route en aangekomen bij de oneffenheid keek hij hoopvol naar de overkant. Een volstrekt zinloze actie, maar het illustreert de strekking van bovenstaande titel. De jongen had beide gebeurtenissen, de aanwezigheid van het meisje [A] en de hobbel op het fietspad [B], causaal met elkaar verbonden. Dat is natuurlijk een niet zo intelligentie gevolgtrekking, maar vooruit, het kan ook geen kwaad. Toegegeven, een primitieve gedachte, maar ter illustratie wel bruikbaar.. En het zal ongetwijfeld best wel eens zijn voorgekomen dat tijdens een spannende voetbalwedstrijd een doelpunt gemaakt werd net nadat iemand naar het toilet was gegaan. Het is mijzelf een paar keer overkomen. En, ik zal het eerlijk toegeven, naar aanleiding daarvan heb ik weleens tijdens een belangrijke wedstrijd van Nederland tijdens een EK of WK overwogen om naar de WC te gaan, in de hoop ..... Het 'Post Hoc Ergo Propter Hoc' heeft, als het toevallig een keer goed samenvalt, als reactie: 'Zie je wel? Het werkt.. Natuurlijk gebeuren er op vrijdag de dertiende ongelukken. Waarom zou vrijdag de dertiende een uitzondering zijn?
Er zijn natuurlijk oneindig veel A’s die gebeuren en die opgevolgd worden door evenveel B’s. En als je nu zeer frequent A’s laat gebeuren, op een dobbelsteen spugen, tot drie tellen als je voor het rode licht moet wachten, dwanghandelingen verrichten, zijn er altijd wel B’s die je daaraan kunt koppelen. Natuurlijk komt het weleens voor dat je zes gooit na het dobbelsteenritueel, dat het verkeerslicht op slag van dat je drie zegt op groen springt of dat je geen onheil overkomt nadat je alle koffiekopjes netjes hebt opgeborgen en de theelepeltjes op grootte hebt gesorteerd.
Het wordt tijd
voor [C]: een derde factor die [A] en [B] veroorzaakt. Dat klinkt ingewikkeld
en dat is het ook. Maar ook weer niet als je het met een voorbeeld illustreert.
Stel [A] is de
leesvaardigheid van basisschoolleerlingen en [B] is de schoenmaat. Laten we
aannemen dat een onderzoeker met een zeer merkwaardig onderzoeksresultaat komt:
op alle basisscholen zijn kinderen met de grootste schoenmaat ook het meest
leesvaardig. Als dit resultaat in de vorm van een persbericht verschijnt, zal men zich vertwijfeld
afvragen hoe schoenmaat en leesvaardigheid causaal verbonden zijn. En terecht,
want tussen leesvaardigheid en schoenmaat bestaat geen enkel causaal verband. Vraag aan ouders van leerlingen uit groep 3 naar de schoenmaat van hun kind en doe
dan daarna hetzelfde bij ouders van leerlingen uit groep acht. Verbaast het je
dan dat de achtstegroepers een grotere schoenmaat hebben dan derdegroepers?
En dat achtstegroepers een hogere leesvaardigheid hebben dan derdegroepers.
En dat komt door [C]: ontwikkelingsniveau c.q. groei. [A] en [B] zijn beide
causaal verbonden met [C].
Is dit alles relevant? Ik denk het wel, omdat ik heel veel [A] en [B] om mij heen hoor en niemand schijnt door te hebben wat [C] is. Het resultaat? Complottheorieën, verdachtmakingen en wat dies meer zij. Ik denk dat dit hele relaas neerkomt op het verschil in betekenis tussen twee simpele voegwoorden, namelijk 'nadat' en 'omdat'. Om dit met een laatste voorbeeld te illustreren: 'Nadat de medicijnman een regendans had uitgevoerd, begon het te regenen' mag niet verward worden met 'Omdat de medicijnman een regendans had uitgevoerd begon het te regenen'.
Reacties
Een reactie posten