Representatie
Ik heb heel
wat vergaderingen meegemaakt over de vraag hoe wij naar de ouders toe de
leerprestaties van de kinderen het best konden rapporteren. Het schoolrapport
was en is een gewichtig document, waar in gezinnen en familie’s veel belang aan
werd en wordt gehecht. Het traditionele rapport bestaande uit cijfers heb ik
vervangen zien worden door woordrapporten en rapporten die bestonden uit
ingekleurde bolletjes. Maar hoe uitgebreid ook, ik bleef een gevoel houden – en
ik ben vast niet de enige – dat een rapport niet kan samenvallen met een kind.
Een mondelinge toelichting op het rapport kon aanleiding zijn voor
twistdisputen tussen ouder en leerkracht: ‘Thuis kan ons kind zich uren
concentreren…!’ Het punt is natuurlijk dat een rapport geen enkel zicht geeft
op het leerproces en de context waarin zich dat voltrekt. Mondelinge
toelichting blijft dan een bron van twijfel. Als aanvullende, objectieve
instrumenten verschenen de toetsen. Maar ook daar schitteren context en
persoonskenmerken van het kind door afwezigheid.Al met al is de conclusie
gerechtvaardigd dat representatie van leerprestaties, of, zo je wil,
onderwijsprestaties, een heikel punt is. ‘Representeren’ kent mijns inziens
enkele gevaren:
- De afstand tot het gerepresenteerde kan te groot worden. Schrijnend voorbeeld is de kredietcrisis van 2008. Derivaten – afgeleiden, dus representaties, stonden astronomisch ver verwijderd van reële waarden. Maar ook op de werkvloer is deze afstand voelbaar. De manager die geen idee heeft van wat hij managed.
- Het gerepresenteerde gaat een eigen leven leiden. Waar (te)veel waarde wordt gehecht aan de representatie dreigt het gevaar dat deze als dé werkelijkheid beschouwd gaat worden. Dit gevaar is zeer oud. Al in het Oude Testament van de bijbel verbiedt Jahweh het volk Israël ‘gesneden beelden’, dus afbeeldingen, representaties, van God te maken. Maar ook in de filosfie speelt de representatie een grote rol. Michel Foucault wijdt er een van zijn hoofdwerken aan: ‘De woorden en de dingen’, taal als representatie van de werkelijkheid. De ware toedracht van de gebeurtenissen blijkt zeer moeilijk te achterhalen te zijn. wij zijn niet in staat om iets meerdere malen te laten gebeuren. Iedere gebeurtenis is uniek. De enig denkbare mogelijkheid is om de tijd zich te laten herhalen; een mogelijkheid die slechts voorbehouden is aan de fantasie van de mens.[1]
-Het gerepresenteerde wordt het doel van onze inspanningen: En dit is het wezienlijke punt. Is representatie middel of doel? Het schoolrapport is een middel om de leerprestaties in beeld te brengen, maar het kan ook doel worden om mee te scoren. De vorbeelden liggen voor het opscheppen. Heel de reclame wereld en de marketing is ervan doortrokken. Het verschil in omzet van Coca- en Pepsicola is niet de kwaliteit van het product, maar de marketing! ‘Kwaliteit is onze reclame’, lijkt te zijn vervangen door ‘budget is onze reclame’. In de politiek is dit zeer duidelijk. Amerikaanse verkiezingen gaan niet over politieke besluitvaardigheid, maar om campagnevoering .Degene die een debat wint is niet hij/zij die gelijk heeft, maar degene die haar/zijn standpunt het best heeft verdedigd. En – dat is het gevaarlijke – daarmee ook tegelijkertijd gelijk krijgt. In de Griekse oudheid is Socrates de zoeker naar de waarheid en Plato de apologeet van zijn waarheid. Je ziet het terug in de Amerikaanse juridische systeem. De pleitbezorger heerst over de rechtszaak. Niet de gebeurtenis is hoofdzaak, maar interpretatie en representatie. Sprekend over kwaliteit van het onderwijs is dezevraag gerechtvaardigd: bedoel je dat wat in de contextuele onderwijsleersituatie gebeurt, of wat de representaties te zien geven?’
- De afstand tot het gerepresenteerde kan te groot worden. Schrijnend voorbeeld is de kredietcrisis van 2008. Derivaten – afgeleiden, dus representaties, stonden astronomisch ver verwijderd van reële waarden. Maar ook op de werkvloer is deze afstand voelbaar. De manager die geen idee heeft van wat hij managed.
- Het gerepresenteerde gaat een eigen leven leiden. Waar (te)veel waarde wordt gehecht aan de representatie dreigt het gevaar dat deze als dé werkelijkheid beschouwd gaat worden. Dit gevaar is zeer oud. Al in het Oude Testament van de bijbel verbiedt Jahweh het volk Israël ‘gesneden beelden’, dus afbeeldingen, representaties, van God te maken. Maar ook in de filosfie speelt de representatie een grote rol. Michel Foucault wijdt er een van zijn hoofdwerken aan: ‘De woorden en de dingen’, taal als representatie van de werkelijkheid. De ware toedracht van de gebeurtenissen blijkt zeer moeilijk te achterhalen te zijn. wij zijn niet in staat om iets meerdere malen te laten gebeuren. Iedere gebeurtenis is uniek. De enig denkbare mogelijkheid is om de tijd zich te laten herhalen; een mogelijkheid die slechts voorbehouden is aan de fantasie van de mens.[1]
-Het gerepresenteerde wordt het doel van onze inspanningen: En dit is het wezienlijke punt. Is representatie middel of doel? Het schoolrapport is een middel om de leerprestaties in beeld te brengen, maar het kan ook doel worden om mee te scoren. De vorbeelden liggen voor het opscheppen. Heel de reclame wereld en de marketing is ervan doortrokken. Het verschil in omzet van Coca- en Pepsicola is niet de kwaliteit van het product, maar de marketing! ‘Kwaliteit is onze reclame’, lijkt te zijn vervangen door ‘budget is onze reclame’. In de politiek is dit zeer duidelijk. Amerikaanse verkiezingen gaan niet over politieke besluitvaardigheid, maar om campagnevoering .Degene die een debat wint is niet hij/zij die gelijk heeft, maar degene die haar/zijn standpunt het best heeft verdedigd. En – dat is het gevaarlijke – daarmee ook tegelijkertijd gelijk krijgt. In de Griekse oudheid is Socrates de zoeker naar de waarheid en Plato de apologeet van zijn waarheid. Je ziet het terug in de Amerikaanse juridische systeem. De pleitbezorger heerst over de rechtszaak. Niet de gebeurtenis is hoofdzaak, maar interpretatie en representatie. Sprekend over kwaliteit van het onderwijs is dezevraag gerechtvaardigd: bedoel je dat wat in de contextuele onderwijsleersituatie gebeurt, of wat de representaties te zien geven?’
Maar kan de
werkelijkheid nu werkelijk congruent gerepresenteerd worden? Het antwoord is
volgens mij ontkennend. Wat ik heb ervaren bij een concert van The Shadows, kan
ik niemand anders óók laten ervaren, hoezeer ik mij ook in superlatieven
uitlaat. Wat ik met leerlingen heb meegemaakt is niet te delen. Is dit erg? Nee.
De vigerende opvatting in samenleving kan daar weinig vrede mee hebben. Elke
handeling moet immers zichtbaar. gerepresenteerd kunnen worden. En dit is wat
Hannah Arendt bestrijdt. Handelingen zijn geen maaksels.
Maar als
onderwijsinspanningen niet tot voorspelbare resultaten leiden, wat dan? Niets. Heel
het leven is onvoorspelbaar. Representaties bieden ons schijnbare zekerheden
die bijzonder welkom zijn in een onzekere tijd.
[1]
Een leuk voorbeeld is de film ‘Groundhog Day’. Zie: https://www.youtube.com/watch?v=sUOTcOrwgVc.
Dit is de ultieme managementsdroom. Net zolang overdoen tot het perfect is.
Reacties
Een reactie posten