'Fatale remedie'.

-

Het leven bestaat uit toevalligheden, dat wil zeggen, de dingen die gebeuren zijn ovoorspelbaar. In tegeltjeswijsheid uitgedrukt: ‘Van het concert des levens heeft niemand een program’. De huidige politiek en het aanhangend beleid heeft weinig op met deze levenswijsheid. Toeval moet bestreden worden, risico’s dienen te worden uitgebannen en veiligheid, alsmede voorspelbaarheid zijn inzet van beleid. Dit is het centrale thema van het boek ‘De fatale staat’, geschreven door Paul Frissen.[1] Op de achterzijde van de omslag is dit centrale thema als volgt verwoord: “Waarom kunnen we maar niet aanvaarden dat de wereld fundamentele tekortkomingen kent? De menselijke conditie is er nu eenmaal een van tragiek. Al lezen we dat graag in Griekse tragedies, in het maatschappelijke bestaan ontkennen we het liever. Deze onkenning mondt uit in een idealistisch verlangen naar maakbaarheid en voorspelbaarheid, wat weer aanleiding is voor interventionisme, elke niet voorziene gebeurtenis is aanleiding voor een regen aan nieuwe regels en protocollen. Maar deze Pavlovreactie heeft ook niet vermoede gevolgen: ‘Dat elk sociaal handelen en dus ook beleid onbedoelde gevolgen heeft is inmiddels breed gedeelde en aanvaarde kennis.[2] Frissen citeert Engbertsen, die zeven mechanismen van onbedoelde effecten onderscheidt.[3] Ik wil ze één voor één de de revue laten passeren en ze toesnijden op het onderwijsbeleid. De voorbeelden komen op mijn conto, de benamingen van de mechanismen zijn van Engbertsren.

1. Functionele ontwrichting: ‘een interventie verstoort de werking van een systeem omdat het zijn uitganspunten of samenhang ondermijnt. Voorbeeld: de onderwijsinspectie eist ‘opbrengstgericht’ onderwijzen, maar ‘onderwijzen’ heeft geen voorspelbare uitkomst. De output is verborgen in de toekomst en niet te plannen, noch te achterhalen. Leraren voelen zich niet begrepen en raken gefrustreerd. Dit leidt niet tot meer 'productie', het tegendeel is waar, het werkt averechts.
2. Exploitatie: ‘burgers en organisaties buiten het systeem al calculerend uit, waardoor de legitimiteit van het systeem ondermijnd raakt’. Voorbeeld: Strategisch gedrag van scholen, leerkrachten en besturen om aan meer middelen te komen. Zie mijn blog ‘Toefta’.
3. Doelverschuiving: ‘organisaties en projecten worden doelen op zichzelf, waardoor eigenbelang voor algemeen belang komt’. Voorbeeld: De CITO-score zet de school in de etalage.
4. Classificatie: ‘indelingen en onderscheidingen gaan een eigen leven leiden’. Burgers gaan zich naar beleidscategorieën gedragen of raken erin verstrikt (stigmatisering). Voorbeeld: Etiketten  zoals ADHD en  PDDNOS.
5. Provocatie: ‘interventies kunnen tot deviant gedrag leiden omdat ze bedreigend zijn voor specifieke groepen’. Voorbeeld: hoogbegaafde kinderen krijgen extra leerstofaanbod, ouders van kinderen die dat aanbod niet krijgen voelen zich achtergesteld.
6. Over-commitment: ‘te veel beloften en te weinig middelen produceren teleurstelling’. Voorbeeld: De voorbeelden liggen voor het oprapen. .Elk glossy ‘informatie-  (lees: propagandablad)’ schetst het beeld van hoe men de organisatie wenst te zijn, wat niet overeenkomt met hoe deze is. Of: Geen geslotener dag dan een open dag.
7. Geruststelling: ‘beleid dat vooral symbolisch is in de zin van ‘meer retorisch dan effectief’ frustreert uiteindelijk burgers’.  Voorbeeld: Tijdens een ouderavond ‘Natuurlijk hebben wij een pestprotocol. Wij hebben ook een methode ‘sociale vaardigheid’.
De vraag die bij ouders blijft liggen is: ‘Waarom komt pesten dan op deze school nog voor?’

Frissen citeert Engbertsen, als hij beleid omschrijft als een in veel gevallen ‘fatale remedie’. Voor wat betreft het onderwijsbeleid sluit ik mij hier volmondig bij aan.



[1] P.H.A Frissen is bestuursvoorzitter en decaan van de Nederlandse  School voor Openbaar Bestuur (NSBO) in Den Haag, hoogleraar bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg en lid van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling. (informatie  afkomstig van de omslag van het boek in kwestie).


[2] Frissen, 2013, p. 87.
[3] Engbertsen G. 2009:  Fatale remedies. Over onbedoelde gevolgen van beieid en kennis. 32-40

Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Ode aan meneer Kip

-
Afbeelding
Ik breng hier een eerbetoon aan Leen Kip. Wie was Leen Kip? Laat ik hem hier aan de vergetelheid ontrukken. (Overigens; elke oud leerling van de Dacosta Kweekschool te Bloemendaal van mijn generatie, maar ook jongeren herinneren zich ‘meneer Kip). Meneer Kip gaf Nederlands en Wiskunde (rekendidactiek) Als hij voor wiskunde kwam, zei hij dat hij ook wat beunhaasde in taal, vice versa. Meneer Kip was briljant. Klein van stuk, de stropdas fout geknoopt, verward haar. Als je je de Amerikaanse detectiveserie Columbo (Peter Falk) nog herinnert, daar deed hij mij aan denken. Hij sliep vier uur per nacht. Dat kwam zo: in de liefde was hij even chaotisch als hij oogde, dus hij moest – om aan alimentatieplichten te voldoen – behoorlijk aan de bak en met correctie was dat intensief. Of hij ook lessen voorbereidde? Ik krijg de indruk van niet, want als hij het lokaal binnen kwam wierp hij een blik op het dictaat van iemand die dat al had klaarliggen, streek zich door het haar en stak van wal. Va...
Meer lezen

Open dag, ja leuk!!!

-
Afbeelding
‘Dat is toch leuk!’ wordt je vaak toegevoegd. Valt het je ook op hoe vaak derden beslissen wat jij eventueel leuk zou moeten vinden.’Leuk’ kan ook vervangen worden door lekker, mooi, vreselijk of een ander waardeoordeel. Als iemand helemaal weg is van een idee, is de neiging om dit ook voor anderen zo in te kleuren groot. Heel het politiek bedrijf stoelt erop. ‘Onze partij ziet echt hoe het in de samenleving moet'. Binnen de psychologie staat dit verschijnsel bekend als inclusief denken. Het leidt tot taferelen als in het T.V. programma ‘Groeten uit de rimboe’, waarin de inboorlingen het beste van het beste wat ze te bieden hebben aan hun westerse gasten voorzetten, die er vol afgrijzen naar kijken. Op macro niveau leidt het tot leiders die het adagium:   ‘Ik denk voor u allen’, hanteren. Ik kwam hierop toen ik in het winkelcentrum een oud collega ontmoette. We maakten een praatje, ik informeerde naar het wel en wee van school. Ze vertelde mij, dat de volgende dag op alle sch...
Meer lezen

Waarheid en werkelijkheid 2

-
DE HERSENEN VAN VROUWEN  ‘ Bij alle vergelijkingen die hij van groepen maakte heeft Broca de meeste informatie verzameld over de hersenen van vrouwen, in ieder geval meer dan van mannen. Men neemt namelijk aan dat die gemakkelijker verkrijgbaar was. Broca had niets tegen vrouwen’. [Dit is een interessante opmerking; vaak komt achter de opmerking ik heb niets tegen: ‘ ..., maar …’ ] ’Minderwaardige’  groepen zijn in de algemene theorie van het biologisch determinisme onderling verwisselbaar. Ze worden voortdurend naast elkaar geplaatst en elke kan de plaats innemen van elk van de andere. Men gaat er immers in het algemeen vanuit dat de samenleving de natuur volgt en dat de sociale klassen een weerspiegeling zijn van aangeboren waarden. Zo schreef de Duitse antropoloog E. Huschke in 1854: ’Negerhersenen hebben een soort ruggenmerg dat bij kinderen en vrouwen wordt aangetroffen en lijken bovendien op het type hersenen dat bij de hoger ontwikkelde apen wordt aangetroffen’ (in Mall...
Meer lezen