Hoezo werkdruk?

Een levenshouding die uitgaat van de acceptatie van het onafwendbare is lovenswaardig. Natuurverschijnelen zoals weersomstandigheiden en gebeurtenissen die zich voordoen zonder dat je er als indivdu invloed op kunt uitoefenen, kunnen aanleiding zijn tot grote frustratie als ze niet als onvermijdelijk aanvaard worden. Maar hoe zit het nu met een fenomeen als ‘werkdruk’, en dan met name in het onderwijs?
Vandaar dat de kop: ‘Van werkdruk naar werkplezier’ mijn aandacht trok . Het artikel eronder stond in ‘Schooljournaal nr.15’,[1] een uitgave van CNV onderwijs. Eerst even de inleiding:

‘Een veel gehoorde klacht in het onderwijs is de hoge werkdruk. Werkplezier wordt minder. Stressklachten nemen toe. De methode ‘Voortgezet Werkplezier’pakt de werkdruk aan en brengt de passie voor het werk weer terug. Scholengemeenschap ‘Pantha Rhei’ in Amstelveen pakte het aanbod om als testschool te fungeren met beide handen aan’.

Vervolgens maar even de blik gewend op de prangende vraag waar die werkdruk vandaan komt en dat is beslist geen overbodige luxe. Drs. Vincent van Grinsven, Dr. Eric Elphick en drs. Liesbeth van der Woud lieten in maart 2012 een onderzoek het licht zien getiteld: ‘Werkdruk in het primair en voortgezet onderwijs’.[2]Zij onderscheiden de volgende werkdrukaspecten:
 1. De persoonlijke capaciteiten van de leraar.
2. De wijze van leiding geven.
3. De samenwerking in teamverband op de school.
4. De (fysieke, mentale en emotionele) belasting.
5. De niet-lesgevende taken.
6. De mogelijkheid van leraren om hun  eigen werk goed te kunnen plannen en vorm te geven.
7. De ondersteuning met middelen.
8. Personeelswisselingen.

Als top drie levert deze analyse op.
1. De niet-lesgevende taken (vergaderingen/overleggen, correctiewerk, begeleiding zorgleerlingen en mentoruren).
2. De beperkte mogelijkheden voor leraren om de eigen werkzaamheden te kunnen plannen en vorm te geven.
3.de fysriek en mentale belasting van het werk.
Punt drie is voor wat betreft het Primaire Onderwijs afwijkend van het Voortgezet Onderwijs, want daar wordt ‘de wijze waarop op de school wordt leidingegeven’ genoemd. Al deze drie punten bevinden zich buiten de invloedsfeer van de leerkrachten en dat, zo blijkt verderop, moeten ze ook blijven.

Bovendien is de regeldruk vanuit het ministerie en in het verlengde daarvan de inspectie enorm.  Ik maak nu de overgang naar een ander paradigme, een andere logica, een ander discours. Een decor-schets:

‘Voortgezet Werkplezier is een aanpak voor werkdruk. Het is een stappenplan met werkvormen waarin docenten samen de tijd nemen om te kijken wat beter kan. Het unieke aan Voortgezet Werkplezier is dat het aan de ene kant de nadruk legt op de positieve kanten van het werk: waaruit haal je echt voldoening? Aan de andere kant wordt ook benoemd wat er niet goed gaat. Misschien is er in het verleden al van alles geprobeerd en werkte dat niet. Met Voortgezet Werkplezier kun je op een frisse manier tegen werkdruk aankijken.’[3]
Dit is een geheel andere toon.  Een frisse blik op de maatregelen die vanuit de beleidsorganen over het onderwijs werden uitgestort is de oplossing, dus het is zaak de werkdruk gewoon weg te kijken en het rode alarmlampje aan scherven te slaan. De strategie is: we gaan de omstandigheden die de druk veroorzaken niet aanpakken maar hen die de druk ervaren.  Patrick Kroon, teamleider en docent Nederlands op Panta Rhei licht een en ander toe: ‘Met de methode gaan mensen met elkaar de diepte in, waarna het de bedoeling is dat ze tot verandering komen’. Daar komt de aap uit de mouw: de mensen moeten tot verandering komen. We gaan niet kijken naar de zaken die de werkdruk veroorzaken, maar naar de houding van hen die deze zaken door het keelsgat krijgen geschoven.:’Door met elkaar in gesprek te gaan, ontdekken ze wat de oorzaken van de werkdruk zijn. Deze zijn voor iedereen verschillend, want de werkdruk zit vaak niet in de hoeveelheid werk, maar in hoe de docent het werk ervaart. Docent Kroon, de ideale docent licht toe: ‘Voortgezet werkplezier zorgt ervoor dat er iets verandert in de hoofden van het team. Nu is het plaatje duidelijk; om de werkdruk te verminderen moeten niet de oorzaken van de werkdruk worden aangepaket, maar dient er  een verandering in de hoofden van het team tot stand worden gebracht. Om een metatfoor te gebruiken: een weg die vol hobbels en kuilen zit heeft geen onderhoud nodig, de weggebruikers moeten hun rijstijl aan deze weg aanpassen.

Maar het mooiste komt nog.: Kroon legt uit dat die facetten hem en het team erg goed geholpen hebben. Ten eerste was het aangenaam om te ontdekken wat nu precies de energievreters en de energiegevers zijn.  Bij de energievreters werd gekeken waar die in de organisatie opgelost konden worden. Het tweede facet was de opdracht ‘duwen tegen de muur’ Deze opracht laat zien dat het geen zin heeft om problemen op te lossen waar jij geen eigenaar van bent’.  Maar die veroorzaken juist de werkdruk. En hier is de cirkel rond. De methode ‘Voortgezet werkplezier’  bestaat uit een inspanning om eigenlijke oorzaken af te schermen. Iedere poging om daar de vinger achter te krijgen, om daar vraagtekens te plaatsen wordt afgedaan als niet-professioneel en als externe attributie. De cursus begon overigens op ‘Panta Rhei’ vlak na het betrekken van een nieuw onderkomen en met de invoering van een nieuw onderwijssysteem. Ik kan mij iets voorstellen over de onrust en de werkdruk onder die omstandigheden. Dat zal de keuze voor deze cursus  op M.T niveau en in de hogere echalons beslist bevorderd hebben. We gooien de hele toko op de schop en jullie, leraren krijgen een cursus om dat kritiekloos te slikken.

P.S.  Ik zal mijn tandarts toch voorstellen folders in de wachtkamer te leggen met de titel: ‘Anders kijken naar kiespijn!’

 

 

---

[1] Schooljournaal 15, 6 oktober 2012 – Maaike de Bruijn

[2] http://www.duo-onderwijsonderzoek.nl/downloads/Rapportage%20-%20Werkdruk%20in%20het%20primair%20en%20voortgezet%20onderwijs%20-%2011%20maart%202012.pdf

[3] http://www.voortgezetwerkplezier.nl/