Transparante rookgordijnen

Het Verenigd Koninkrijk kent, samen met haar vroegere koloniën, een aantal sporten die elders niet of nauwelijks beoefend worden. Voorbeelden zijn: criquet, snooker, bowls en rugby. En, onbekend maakt onbemind, is er voor die sporten ook niet bijster veel belangstelling buiten de genoemde gebieden. Behalve als een landgenoot de top bereikt zoals Raymond van Barneveld die het darten op de kaart zette.
Als je zo’n sport bekijkt zonder de regels en de context te kennen zie je dingen die in jouw ogen nutteloze handelingen lijken. Je ziet maar één dimensie, zoals mijn moeder voetballen zag. ‘Ik snap niet wat jullie daar aan vinden, twintig mannen die achter een bal aan hollen’. Ze had, vanuit haar optiek, gelijk, want in feite zie je dat ook.
Een scetch van ‘Jiskefet’ illustreert dit geweldig. De makers bedachten een aantal handelingen waarbij de suggestie wordt gewekt dat er een onderliggend verband is, mede door het commetaar bij het filmpje dat bloedserieus klinkt. De clou is, dat er geen enkele context is. (zie: http://www.youtube.com/watch?v=NUVrvOSDQ-s)

Ik wordt al geruime tijd bepaald bij het feit dat dingen uit hun oorspronkelijke context worden gehaald, van een nieuwe worden voorzien en zo vanuit een oneigenlijke samenhang worden benaderd. ‘Onderwijs geven’ werd ‘onderwijs maken’, ‘verzorgen’ werd ‘zorg produceren’ en ‘geld beheren’ werd ‘blufpoker op de beurs’. Het omgekeerde komt ook voor; er wordt een context gemaakt en zoals in een indiaanse dromenvanger wordt daar de werkelijkheid in gevangen. Een voorbeeld hiervan is de maakbaarheidsgedachte . Je zou zo’n prefab samenhang ‘ideologie’ kunnen noemen. De Franse filosoof Michel Foucault gebruikte de term ‘discours’, een algemeen aanvaard denk- en referentiekader. Zonder zo’n kader blijven de dingen geïsoleerd, als onverteerbare voedselbrokken. Uit nuttigheidsoogpunt heeft een symfonie van Beethoven in een bepaalde visie geheel geen nut. En zonder de achtergrond van muzikaliteit en cultuur is het slechts ‘in trilling gebrachte lucht’ ‘geluid’ als andere geluiden. Wij noemen dan ook alle andere talen dan de onze ‘vreemde’ talen. ‘Wat praten die mensen gek hè’, zegt een kind tijdens de vakantie in het buitenland. Dit schept een vrij onduidelijke situatie; hoe duid je nu wat er gebeurt als de samenhang onbekend is? Of, hoe weet je nu wat iemand zegt als je de taal niet verstaat? Een tolk kan uitkomst bieden, maar, hoe weet je dat die tolk betrouwbaar is en jou niet naar de mond ‘tolkt’, vooral als daar gewin mee te behalen is?

Op deze vraag is maar één antwoord mogelijk: Door transparantie. Alles en iedereen moet tegenwoordig transparant zijn, want dan alleen is het mogelijk om vast te stellen dat de goede dingen worden gedaan en dat de dingen goed worden gedaan. Maar de roep naar transparantie kan zich tegen zichzelf keren en wordt dan een rookgordijn. Het eerste wat een illusionist doet is bij het publiek de illusie wekken dat hetgeen volgt geen illusie is. En dit met veel omhaal; ostentatief tonen dat er geen bedrog in het spel is, attractieve assistentes dartelen over het podium, de zwaarden zijn echt vlijmscherp en de sloten gaan waarachtig wel op slot. Iemand uit het publiek mag desnoods komen controleren. En iedereen weet dat het illusie is. Kinderen accepteren dat niet; zij willen het weten en bedenken desnoods hun eigen context: ‘O, dat doet ie gewoon zo!’

Openheid van zaken bieden aan ‘leken’ is een hachelijke onderneming. Terwijl elke zichzelf respecterende organisatie ‘transparantie’ torenhoog in het vaandel heeft, doet de firma ‘list en bedrog’ goede zaken. Het gegoochel met cijfers is tot kunst verheven en fraudegevallen stapelen zich op.
 Een leuk tijdverdrijf is: de krant lezen en op zoek gaan naar transparante rookgordijnen. Zulke rookgordijnen optrekken kan je ook ‘propaganda’ of ‘spin’ noemen. Als je in een organisatie werkt die maandelijks een glossy informatiemagazine uitbrengt moet je die niet meteen bij het oud papier doen. Lees die eens door de bril van het ‘transparante rookgordijn’.
Ook een leuke categorie vormen de missionstatments. Let maar eens op de leuzen op bedrijfswagens en die op de vaandels voor bedrijfspanden. Ik heb via een familielid van een onderwijsorganisatie gehoord die als missie op de volgende vondst kwam: ‘Kinderen centraal’. Ik zie geen alternatief. Wat zou er anders centraal moeten staan? Waarom deze open deur ingetrapt? Misschien staat er per ongeluk toch iets anders centraal? En welke informatie biedt het de ouders? Ik moet steeds denken aan die stickers op auto’s met de tekst: ‘Ik rem voor dieren’. En is de logica dan: ‘jij hebt niet zo’n sticker, dus jij remt niet voor dieren? En, stel dat een school als missionstatement kiest: ‘ons onderwijs, daar groei je van’, is er dan bijgedragen aan duidelijkheid omtrent het reilen en zeilen op die school? Zijn scholen die niet met OGO ((Ontwikkelingsgericht Onderwijs) per definitie niet ontwikkelingsgericht? ‘Transparantie’,  ‘openheid van zaken’ het lijkt zo helder. Maar wat speelt zich af achter de etalage? Zelden is er zo transparant verhuld als recentelijk. Beluister ook eens deze Ted - toespraak. Je kunt de Nederlandse ondertiteling activeren:
http://www.ted.com/talks/ivan_krastev_can_democracy_exist_without_trust.html

P.S.  Als een goochelaar drukke gebaren maakt met zijn linkerhand, kijk dan eens naar zijn rechter!