Chaos 2

Voor mij ligt het boek: 'Inleiding in in chaosdenken theorie en praktijk'.,Frans van Eijnatten, Anne-Marie Poorthuis en Jaap Peters (red) van Gorcum - 2002/ISBN 90 2323859 1

In één van mijn vorige bijdragen stipte ik al de chaostheorie aan. Ik kom daar nu op terug om het wat steviger neer te zetten. De kwestie die ik aan de orde wil stellen is, dat de huidige Angelsaksische managementsmodellen die aan MBA opleidingen vigeren veelal uitgaan van lineaire, doel-middel, gerichte constructies. Stapsgewijs wordt naar een tevoren gesteld doel gewerkt met tussentijdse controle, bijstelling en een tijdstraject. De modellen die hier bij horen geven grafisch weergegeven de indruk van een mechanisme;

http://www.kaderbv.nl/INK-managementmodel.html

Het  is een algemeen gevoel bij hen die onderwijs geven, dat er een tweedeling is ontstaan tussen het virtuele beeld dat beleidsmakers voor ogen staat en de fysieke realiteit van het interacteren met lerende individuen. Het is juist deze controverse, ontstaan vanuit de bedrijfsmatige aanpak, overgenomen van het managen van productieprocessen, die om een andere benadering vraagt. Als ‘onderwijzen’ niet als mechanisme kan worden opgevat, maar als een organisch proces moet worden gezien, heeft dat consequenties voor de benadering ervan. Zomin men liefde en geluk mechanisch kan produceren, is ook ‘onderwijs’ niet te ‘maken’. In het chaosdenken zitten mogelijkheden om zo’n alternatieve benadering te realiseren. De Wiskunde, de Biologie, de Natuurkunde en de Scheikunde gaan de Sociale wetenschappen hier voor.
            ‘De theorie van complexe, dynamische, niet-lineaire systemen, nu in de wetenschappelijke wereld genoegzaam bekend als ‘Chaos’ werd op het eind van de zeventiger jaren van de vorige eeuw ontwikkeld door een aantal enthousiaste Multi-disciplinaire jonge wetenschappers aan de universiteit van Californië in Santa Cruz. In de tachtiger jaren werd dit denken in de Natuur- en Scheikunde geïntroduceerd en verder ontwikkeld. Pas in de negentiger jaren drong het Chaosdenken door in de organisatiewetenschappen.(p. 9/10)

“Dit weer in Den Haag was niet voorspeld” Complexe verschijnselen houden zich vaak aan een beperkt aantal elementaire regels, maar desalniettemin is hun gedrag onvoorspelbaar. Het ‘weer’ is daarvan een goed voorbeeld. We kennen alle ingrediënten, maar toch is het niet mogelijk om voor langer dan een week een nauwkeurige weersverwachting op te stellen ( zie je de parallel met de onderwijssituatie? Je hebt lang niet alle actoren in de hand). Dit komt omdat de elementen zo hevig en veranderlijk met elkaar kunnen interacteren, dat er – soms, maar niet altijd – onverwachte effecten zoals buitensporige versterkingen of verzwakkingen van ontwikkelingen uit kunnen resulteren. deze extreme gevoeligheid voor begincondities werd voor het eerst ontdekt door de meteoroloog Lorenz. Omdat zijn computer vastliep tijdens een simulatie van weerpatronen, moest hij het systeem opnieuw opstarten. Toen hij daarna de beginwaarde van een parameter opnieuw intoetste, ontdekte hij dat de simulatie een heel andere richting opging. Eerst dacht hij dat de apparatuur niet goed werkte, maar na lang zoeken kwam hij erachter dat hijzelf een fout had gemaakt. Hij had de beginwaarde namelijk van de print-out overgenomen. Maar daar werd die slechts in drie cijfers achter de komma aangegeven als 0,506. De computer rekende zelf echter met zes cijfers achter de komma: 0,506127. Bij het opnieuw intoetsen van de waarde maakte Lorenz dus een zeer kleine fout ter grootte van 0,000127. Dat was echter genoeg om de simulatie op termijn een totaal ander weerspatroon te laten generen. (En zongen Saskia en Serge niet: ‘Het zijn de kleine dingen die het hem doen’).
Ooit heeft men gedacht dat zodra men over voldoende krachtige computers kon beschikken, men in staat zou zijn het weer perfect te voorspellen. (Zoals men nu denkt onderwijsresultaat te kunnen vergroten door meer onderwijsinspanning). In het midden van de tachtiger jaren werd echter duidelijk dat dit nooit het geval zou zijn. De allerkleinste afwijkingen zullen steeds roet in het eten blijven gooien.
Lorenz’ ontdekking is bekend geworden als het zogenoemde ‘vlindereffect’: Eén vleugelklap van een vlinder boven een Braziliaans regenwoud kan twee weken later aanleiding zijn tot een heuse wolkbreuk boven New York. (9)

Als je deze afbeelding vergelijkt met die van het INK model zie je het verschil.

Ik pretendeer hier niet deze materie te doorgronden, maar ik hoop over te brengen hoe verkeerd men het onderwijs aan het benaderen is.

Chaostheorie betreft de studie van eenvoudige niet-lineaire systemen (dat is andere koek dan SMART geformuleerde handelingsplannen) die leiden tot zeer gecompliceerd gedrag. Het gaat hierbij om hoe complexe dingen ontstaan uit eenvoudige systemen. …………….
Complexiteit betreft de studie van herhaalde interacties tussen een groot aantan ‘simpele’ individuele agenten die leiden tot verrassende hogere-orde patronen in het systeem als geheel. Het gaat er hierbij om hoe eenvoudige dingen ontstaan uit complexe sytemen. (8)

Chaos is oorspronkelijk geformuleerd als de ‘theorie van complexe, dynamische, niet-lineaire systemen’.(9) De auteurs staan een meer overdrachtelijk, metaforisch gebruik van de term voor. Dat levert de volgende aannames op:

1.    De aanname van het Empirisme voorbij: Het bestuderen blijft niet alleen beperkt tot datgene wat wij met onze vijf zintuigen kunnen waarnemen, maar betreft ook de niet waarneembare innerlijke aspecten zoals gedachten en intenties.;

2.    De aanname van het Reducisme voorbij. Een geheel is meer dan de pure som van de afzonderlijke delen, en heeft de unieke eigenschappen welke niet in de afzonderlijke delen aanwezig zijn.

3.    De aanname van het Determinsme voorbij. In onze complexe werkelijkheid draaien oorzaken en gevolgen soms om in dynamische, niet-lineaire netwerken met terugkoppeling. Daarom valt de toekomst niet altijd rechtstreeks af te leiden uit het heden middels extrapolerende studies.

4.    De aanname van het Interventionisme voorbij.Wij willen zelf niet de regie blijven voeren, maar loslaten en laten begaan, zodat een organisatie in een toestand van ‘Ver-van-Evenwicht’ terecht kan komen, waar creativiteit overheerst en spontaan nieuwe oplossingen van binnenuit kunnen worden gecreëerd.(10)

Nog even terugkomend op de vlinder van Lorenz, de wiskundige Benoit Mandelbrot is de geschiedenis ingegaan als de ontdekker van ‘de fractaal’. Ik pretendeer geenszins ook maar enig inzicht te hebben in deze materie, ik ben geen mathematicus, verre van dat,maar het fascineerde mij. Op de één of andere manier heeft hij een inzicht ontwikkeld waardoor ‘chaos’ en daaruit ontspringende nieuwe orde zichtbaar worden. En wil je hem zelf zien, hij heeft op TED een presentatie gedaan en ik raad ik je aan die te bekijken.  Mandelbrot is ons in oktober 2010 ontvallen, maar niet wat hij na liet.

http://www.ted.com/talks/lang/eng/benoit_mandelbrot_fractals_the_art_of_roughness.html
http://www.youtube.com/watch?v=G_GBwuYuOOs

P.S.
Eén aai over de bol, één goed woord, één blik, kan wonderen verrichten!