De wortel aan de stok

Het zal begin jaren tachtig van de vorige eeuw geweest zijn, dat bij mij voor het eerst een verschil opviel tussen hoe ik als leerkracht tegen het onderwijs aankeek en hoe de samenleving dat deed. In de media verschenen met enige regelmaat berichten als zou het met het onderwijs niet al te best zijn. Inderdaad, de roep om kwaliteitsverbetering begon te klinken. De vraag die bij mij boven kwam drijven luidde min of meer: ‘Hoe meet je nu onderwijsrendement?’ Is het te kwantificeren zoals het aantal afgelegde kilometers op de fiets? Het was in die tijd dat het tot mij doordrong dat er buiten het onderwijs een visie vigeerde  als zou het een mechanisch proces zijn, te vertalen in een doel/middel verhouding. Een leerkracht is in deze visie in staat om elk kind elke onderwijsinhoud bij te brengen, zoals een meubelmaker meubels maakt. De onderwijsgevende geeft onderwijs en als hij zijn vak verstaat, heeft het kind geleerd wat het is onderwezen. Ik noemde dat het congruentiemodel: input =output, zo niet, dan is er iets mis met de input. Dit getuigde van een vooruitziende blik, want mijn prille vermoeden van toen, is anno 2011 nog hoogst actueel.
            Ik kom hierop, omdat recentelijk de idee van prestatiebeloning in het onderwijs is gelanceerd. Al tijdens de laatste periode van Balkenende was hier sprake van en het kabinet Rutte, bij monde van Halbe Zijlstra, nam het stokje over.

Daniël H Pink,  Amerikaans publicist op het gebied van motivatie, wijst er in zijn boeken op, dat geldelijke beloning slechts ten dele effectief is. Zo lang het gaat om de uitvoering van mechanische processen, fysieke arbeid, werkt deze vorm van beloning als motivatie. In de gedragspsychologie staat dit bekend als ‘extrinsieke motivatie’. Hoe hoger de beloning, hoe beter de prestatie en omgekeerd. Dit in aanmerking genomen dat er natuurlijk fysieke grenzen zijn! Echter, zodra de taak een beroep doet op ook maar de geringste cognitieve of creatieve vaardigheid, leidt een hogere beloning paradoxaal genoeg tot een slechtere prestatie. Een dergelijke vaardigheid vraagt namelijk niet om een tandje bij te steken, tanden op elkaar en er tegenaan, maar om een wijdere blik. De oogkleppen moeten af, er moet nagedacht worden en het al dan niet krijgen van de beloning gaat belemmerend werken. Een 'organisch proces' , en dat is onderwijs geven aan kinderen in ontwikkeling, vraagt een totaal andere benadering dan een mechanisch proces. Dit inzicht is nog steeds niet geland bij hen die beleid maken. De wil om te slagen gaat het succes in de weg staan. Wij hebben recentelijk gezien waartoe een bonus (belonings) cultuur kan leiden. In de dienstverlening en ook het onderwijs gaat het om motivatie die van binnenuit komt.
            Pink onderscheidt een drietal zaken die de intrinsieke motivatie wekken: autonomie, de regisseur zijn van de eigen activiteiten, vakmanschap en een doel dat het eigen belang overstijgt. Extra beloning onderstreept het eigen belang, het nastreven daarvan zal dus weinig bijdragen tot intrinsieke motivatie. Pink stelt, dat een werknemer zoveel dient te verdienen, dat de financiële positie geen item is, zodat de focus op de taak gericht kan worden. Je kiest niet voor het vak leraar om het geld, dus is geld ook geen reden om te willen excelleren, dat wil je voor de kinderen! Maar in de neoliberale visie wordt altruïsme steeds schaarser!

P.S.
Onderwijs kan niet worden beloond per strekkende meter! Als je een leerkracht een 'wortel' voor de neus houdt, gaat deze echt niet beter presteren.